نقل کرده‌اند روزی کاترین بزرگ روسیه تصمیم گرفت تا برای دیدار از قلمرو تحت فرمانرواییش سفری به دانوب انجام دهد. گریگوری پوتمکین، وزیر اعظم ملکه می‌دانست که دیدن فقر و تنگدستی مردم منطقه خوشایند ملکه نخواهد بود، از اینرو وزیر اقدام به بنای روستاهایی ساختگی در سواحل رودخانه دانوب نمود و این روستاهای ساختگی را با دهقانانی که به زور مجبور شده بودند تا هلهله شادی سر دهند، پر نمود تا از این طریق وانمود کند که قلمرو تحت فرمانروایی ملکه در شرایط پیشرفت و رونق قرار دارد. از آن زمان به بعد، اصطلاح "دهکده پوتمکین"برای اشاره به ظاهر و نمای خارجی جذاب یا طراحی انجام شده بـه منظور پنهان نمودن حقیقت یا موقعیتی ناخوشایند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این حکایت نشان از تأکید بلامنازع بر لایه‌های ظاهری و غفلت از سایر لایه‌های عمیق‌تر واقعیت است. داشتم با خودم فکر می‌کردم که چقدر انسان‌های پوتمکینی هم در زندگی خود دیده ام. استاد موفقیتی که وعده ثروت آنچنانی در سمینار موفقیت خود می‌دهد اما خانه‌اش را از پایین شهر نمی‌تواند به حتی مرکز شهر منتقل کند و با ماشین‌های اجاره‌ای لوکس در اینستاگرم پُز می‌دهد. شاید باورتان نشود خیلی از این اساتید الان در بالاشهر خانه‌دار شده‌اند می‌خواهید بدانید چطور؟ از حماقت دیگران. طرف آمده کتاب بیندیشید و ثروتمند شوید را خوانده و همان کتاب را در پکیجی با کمی رنگ و لعاب به قیمت خدا تومن می‌فروشد.

دیگر در کدام اساتید دیده‌ام. در روانشناسان هم خیلی دیده‌ام. اصلا یک سوال بزرگ برای من این است چرا اکثر این روانشناسان بزرگ خودشان خودکشی کرده‌اند. چرا خودشان در زندگی مشترکشان اینقدر چالش داشته‌اند. یک روز در دانشکده روانشناسی پنل پرسش و پاسخی با دانشجویان دکتری مهیا شده بود که در میانه سوالها یکی از دانشجویان دکتری گفت اصلا ما داخل دانشکده خودمان یک الگوی درست شخصیتی داریم؟ قیافه اساتید دانشکده جالب شده بود. فکر می‌کنم آن دانشجو داغ بود و تحت تاثیر تریبون نفهمید که چه حرفی زده است اما به هر حال رسما قبر خود را خیلی شیک و مجلسی کند. استادی می‌شناسم که در اینترنت دوره ازدواج موفق می‌گذارد اما خودش دو ازدواج ناموفق را در زندگی پشت سر گذاشته است.

من این اصطلاح را در برخی اساتید دیده‌ام که اوایل اصلا نمی‌توانستم باور کنم این فرد پوتمکینی هست.  سر کلاس‌هایشان که می‌نشینی اصلا محو صحبت کردن و شخصیت متواضع آنها می‌شوی ولی خلوتشان و توهین‌های پشت صحنه آنها را که می‌بینی متوجه ظاهر دلفریبشان می‌شوی.

در سیاست و اقتصاد هم دهکده پوتمکین به معنی ارائه تصویری است که تنها هدف آن ارائه یک ظاهر فوق العاده از یک کشور است تا افراد بیرون تصور کنند که این کشور مدینه فاضله است. کاری که هالیوود خیلی خوب برای آمریکا انجام می‌دهد. البته اشتباه نکنید بحث من این نیست که آمریکا ابرقدرت نیست یا ما از لحاظ نظامی از آنها برتر هستیم و این داستانها. من فقط می‌گویم آن تصویری که ایالت متحده از خودش ساخته یک تصویر جذاب است که با خود واقعیش فاصله دارد.

از پیامدهای خوب کرونا شاید همین بود که مردم ببینند همین اروپایی که در زمانی که صحبت از فرهنگ می‌شود از آنها مثال می‌زنیم و این افراد نجیب را بر سر خود می‌کوبیم چطور به سوپرمارکتها حمله ور می‌شدند و آنها را غارت می‌کردند. در گردشگری هم دهکده پوتمکین وارد شده است جایی که برخی مناطق توهم یک مکان زیبا را با عکس‌های جذاب ارائه می‌کنند. با ایجاد همین تصورات واهی بسیاری از مناطق توانسته‌اند گردشگران بسیاری را برای خود جذب کنند.

اگرچه دهکده پوتمکین وارد ادبیات جهان شده است اما هنوز هم بر سر واقعی بودن این داستان بحث‌های زیادی انجام می‌شود. اما خب بهتر است ما به این داستان و آدمها و محیط اطرافمان نگاه جدی‌تری داشته باشیم

۴ ۰